De Noord-Koreaan Sun Mu (44) maakte ooit propagandakunst in opdracht van het regime. Na zijn vlucht draait de kunstenaar de rollen om en bestrijdt hij de dictatuur van Kim Jong-un met haar eigen middelen.
De schilderijen van de Noord-Koreaanse Sun Mu kunnen op het eerste gezicht doorgaan voor communistische propaganda. In helder blauw en knallend rood schildert hij vrolijke gezichten. Kinderen met partijsjaaltjes, oud-leider Kim Jong-il lachend met een zonnebril op. Een lief meisje met een brief in haar handen. Alleen zijn de beelden juist anti-communistisch en gericht tegen het regime: in de weerspiegeling van de zonnebril van Kim Jong-il zijn soldaten en hardwerkende landarbeiders te zien, het meisje drinkt cola en de brief zal nooit verstuurd worden.
Sun Mu (uit veiligheidsoverwegingen niet zijn echte naam) is in Nederland voor het ‘Movies that Matter’-filmfestival, waar de documentaire ‘I Am Sun Mu’ wordt getoond. De film laat zien hoe de kunstenaar zich – zonder een moment met zijn gezicht in beeld te komen – voorbereidt op een grote solotentoonstelling in Peking. In de documentaire is hij alleen van achteren te zien, in het donker met een zonnebril op. Vluchtelingen lopen ook buiten Noord-Korea groot gevaar. Tijdens een opening van een expositie van Mu in Berlijn draagt hij een doek over zijn gezicht, alleen zijn ogen zijn te zien. Hij doet er alles om te voorkomen dat hij herkenbaar in beeld komt. In de lobby van een hotel in Den Haag hoeft hij zijn gezicht niet te bedekken, maar op de foto wil hij absoluut niet: “Dan zou ik mijn familie in gevaar brengen.”
Sun Mu is een van de weinige Noord-Koreaanse kunstenaars die zijn werk met de rest van de wereld kan delen. Op een haast satirische manier bekritiseert hij het dictatoriale regime.
Hij schilderde bijvoorbeeld een grijnzende, dikke Kim Jong-il in een Adidas-trainingspak. En zijn zoon, de huidige leider van Noord-Korea, wordt afgebeeld omringd door allerlei Disneyfiguren.
Tijdens zijn militaire dienst in Noord-Korea had Sun Mu de opdracht om propaganda-schilderijen te maken. Hij maakte bijvoorbeeld afbeeldingen waarop Noord-Koreaanse soldaten de kelen doorsneden van Amerikaanse soldaten. Welgeteld één keer tekende Sun Mu zijn leider Kim Jong- il. Dat was eigenlijk ten strengste verboden, slechts een paar kunstenaars was het recht voorbehouden om de ‘grote leider’ af te beelden. Sun Mu had zijn deur op slot gedraaid. Hij was doodsbang dat de mannen van Kim Jong-il hem zouden pakken en neersteken. Zijn tekening was nog niet af of hij had hem al in brand gestoken.
Hij vertelt dat hij geen andere kunstenaars als voorbeeld heeft, zijn inspiratie vindt hij bij de dictators van Noord Korea: “Dat klinkt misschien gek. Maar mijn leven stond jarenlang in het teken van Kim Jong-un en Kim Jong-il. Ik heb keihard voor ze gewerkt en was zelfs bereid om voor ze te sterven.”
Door de ernstige hongersnood die Noord-Korea eind jaren negentig in zijn greep hield, voelde Sun Mu zich in 1998 gedwongen om te vertrekken. Hij bereikte China zwemmend over de rivier de Tumen. Via Laos en Thailand kwam hij uiteindelijk in 2002 in Zuid-Korea terecht. Het regime liet hem alleen niet los. “In Noord-Korea leerde ik dat het kapitalisme er van de buitenkant mooi uitziet: met felle, knipperende lichtjes en glitters. Maar dat het systeem van binnen verrot is.” De ommekeer kwam langzaam: “Op een gegeven moment begon ik steeds duidelijker te zien dat ik al die tijd bedrogen was. Ik kon als een buitenstaander naar mijn eigen land kijken. ”
Vloerkleed met teksten
Voor zijn tentoonstelling in Peking (2014) maakte hij een vloerkleed met lyrische teksten over de Noord-Koreaanse leiders en zijn vaderland. Iedereen die de tentoonstelling zou bezoeken, dus ook de medewerkers van de Noord-Koreaanse ambassade, zou bij het betreden van de ruimte met zijn voeten over dat kleed moeten stappen. Dat was althans zijn idee, maar dat moment is nooit gekomen, zucht hij.
Zijn tentoonstelling in Peking werd alleen op de dag van de opening – waar hij zelf sowieso al niet bij aanwezig kon zijn – gesloten door de Chinese autoriteiten. Hij besefte eens te meer dat hij nog steeds in gevaar is: halsoverkop moest hij met zijn vrouw en twee dochters het land verlaten. Terug naar Zuid-Korea waar hij inmiddels bekend staat als de ‘kunstenaar zonder gezicht’.
Zijn ouders zijn nog altijd in Noord-Korea: “Hoe is het mogelijk dat een heel volk al die jaren bedrogen wordt?” Zijn familie en vrienden in Noord-Korea hebben zijn kunstwerken waar hij nu furore mee maakt nooit gezien. “Ik kan mijn geluk niet met hen delen.” Hij is even stil: “Toch weet ik zeker dat als mijn ouders en andere Noord-Koreanen mijn schilderijen zouden zien, dat ze – ondanks de jarenlange hersenspoeling – het zouden begrijpen.” Het is zijn droom om zijn werken ooit in Pyonyang te exposeren. “Ik heb hoop: Kim Jong-un ziet er niet gezond uit, hij zal denk ik niet lang leven.”
De documentaire ‘I am Sun Mu’ (regisseur: Adam Sjöberg) is vanavond om 21.15 nog te zien tijdens het Movies that Matter festival in Den Haag.
Via Trouw