De kunstenaar zonder gezicht

De familie van de gevluchte Noord-Koreaanse kunstenaar Sun Mu loopt gevaar als zijn identiteit bekend wordt. Dus als hij zich in het openbaar vertoont, moet dat altijd onherkenbaar. Van tevoren is afgesproken dat Sun Mu (niet zijn echte naam) op de foto kan, mits gemaskerd en met een hoed op. Maar als de fotograaf begint, wil hij toch nog onherkenbaarder in beeld. Hij pakt het tijdschrift Wordt Vervolgd met op de cover een door hemzelf gemaakt portret van de voormalige Noord-Koreaanse premier Kim Jong-il en houdt dat voor zijn mond. De assistent van de fotograaf heeft een idee: wat als hij de mond van de Grote Leider voor zijn mond houdt? Sun Mu kan deze vinding wel waarderen: „Good job.”

Sun Mu is niet zonder reden zo wantrouwend tijdens zijn eerste bezoek aan Europa. Hoewel hij over de hele wereld exposeert, komt hij weinig in de openbaarheid. In de film I am Sun Mu (Adam Sjöberg) die vanavond op het filmfestival Movies that Matter vertoond wordt, is te zien hoe gevaarlijk dat voor hem is. De film volgt hem tijdens de voorbereiding van zijn eerste expositie in Beijing in 2014. Een museum heeft het aangedurfd zijn werk, dat kritiek uit op het regime in Noord-Korea, te vertonen. Om de schilderijen te kunnen zien, moeten bezoekers op een kleed stappen met daarop de namen van Kim Jong-il en Kim Jong-un.

Binnen een paar uur na de opening staat de Chinese politie op de stoep, vergezeld van vermoedelijk de Noord-Koreaanse geheime dienst. De tentoonstelling moet dicht, het werk wordt in beslag genomen en de museumdirecteur wordt uren ondervraagd. Sun Mu en zijn gezin nemen direct het vliegtuig naar Seoul. Naar China kan hij nu nooit terug. Contact met de museumdirecteur is er niet meer. „Er moet iets gebeurd zijn”, zegt Sun Mu. „Misschien hebben ze enorme druk op hem uitgeoefend.”

Sun Mu, die in Noord-Korea op een kunstacademie zat en tijdens zijn militaire dienst ook kortstondig propaganda moest tekenen voor het regime, stak eind jaren negentig de grens over met China. De reden: ‘de vreselijke honger’. „Mijn plan was na een paar maanden weer terug te gaan, maar ik realiseerde me al snel dat dit gevaar zou opleveren voor mijn familie.”

„Ik ontdekte dat wie ik dacht dat ik was, gebaseerd was op een leugen

En dus woont hij nu Seoul, waar hij bekendstaat als de ‘kunstenaar zonder gezicht’ en waar hij zich wekelijks moet melden bij de Zuid-Koreaanse politie. „De Zuid-Koreaanse regering houdt Noord-Koreanen nauwlettend in het oog. Officieel ‘uit bescherming’, maar ook om zeker te weten of we geen spionnen zijn.”

Sommige vluchtelingen uit Noord-Korea kunnen maar moeilijk aarden in Zuid-Korea. Ze vinden de (keuze)vrijheid overweldigend. Hoe was de overgang voor Sun Mu? „Het moeilijkste vond ik te ontdekken dat alles waar ik in geloofde, nep was. Dat wie ik dacht dat ik was, gebaseerd was op een leugen. Ik kan daar nog steeds niet te veel aan denken, het is te pijnlijk.”

Waar het werk van andere Noord-Koreaanse vluchtelingen soms depressief, donker en zwaar kan ogen, is de kleurrijke kunst van Sun Mu opvallend licht en humorvol. Op het schilderij Take some medicine ligt Kim Jong-il ziek in bed, terwijl een meisje hem een flesje Coca Cola aanbiedt. Hij lijkt daarmee niet alleen commentaar te willen leveren op het regime in Noord-Korea, maar ook op hoe in het Westen naar Noord-Korea wordt gekeken. „Het is een te zwart-wit beeld. Iedereen denkt bij de beelden van zingende Noord-Koreaanse kinderen dat alles onecht is. Ja, er zit een dictator, maar er zijn veel Noord-Koreanen die geloven dat ze gelukkig zijn.”

Het is waarom in Sun Mu’s werk geen rancune zit, maar liefde en hoop: van een oud stuk prikkeldraad van de gedemilitariseerde zone maakt hij takken van rozen die hij in een vaas zet. „Ik kijk liever niet naar het heden, maar naar de toekomst. De Noord- en Zuid-Koreaanse regering moeten niet verharden, maar zachter worden. Laat er mildheid zijn.”

Via NRC